grosz

1. Być, pozostać itp. bez grosza; nie mieć (ani) grosza, centa, książk. szeląga (przy duszy, w kieszeni); nie mieć złamanego grosza, centa, książk. szeląga «nie mieć żadnych pieniędzy, być bez środków do życia»: (...) zaangażowałem partyjnych prawników, tak że po rozwodzie moja ostatnia żona została bez grosza (...). W. Kowalewski, Bóg.

2. Ciułać, odkładać, składać, zbierać grosz do grosza «oszczędzać pieniądze z trudem, kosztem jakichś wyrzeczeń»: Nie pił, nie hulał, na marymonckie dziewczyny nie chodził, zbierał grosz do grosza, aż się uzbierało sto dwadzieścia złotych – na podarki dla domu. I. Newerly, Pamiątka.

3. Co do grosza; do ostatniego grosza «wszystkie pieniądze, resztę pieniędzy; wszystko (uwzględniając najdrobniejsze monety)»: (...) w księgowości wszystko musi się zgadzać co do grosza. WO 03/03/2001. Znacznie łatwiej niż złamać kod jest wykraść informacje o danych klienta, zwłaszcza numery kart kredytowych, i ogołocić go do ostatniego grosza. CKM 5/2001.

4. Grosz publiczny «pieniądze należące do państwa, przeznaczone na potrzeby obywateli»: (...) muszą przyjść następstwa, mianowicie ukaranie winnych tej wołającej o pomstę do nieba stronniczości w szafowaniu groszem publicznym (...). Rzecz II 14/08/1920.

5. iron. Ktoś (aktor, pisarz, fachowiec itp.) za pięć groszy «o kimś (aktorze, pisarzu, fachowcu) nieudolnym, nieznającym się na swoim rzemiośle»: Sprowadził jakiegoś fachowca za pięć groszy, potem będzie narzekał, że kafle odpadają... Roz bezp 1996.

6. Marny, pot. psi grosz, pieniądz; marne, pot. psie grosze, pieniądze «bardzo mała suma pieniędzy, niska opłata, cena»: Każdy z tych posiadaczy winnicy właściwie nie pracuje tak ciężko. Wino rośnie, a pracują przy nim za psie pieniądze robotnicy hiszpańscy, włoscy lub polscy. A. Bobkowski, Szkice.

7. Nie dać, nie brać, nie wydać itp. (złamanego) grosza «nie dać, nie brać, nie wydać itp. żadnych pieniędzy»: (...) Kunicki w razie rozwodu złamanego grosza jej nie da... T. Dołęga-Mostowicz, Kariera.

8. Nie dać za coś, za kogoś złamanego grosza, trzech groszy; nie postawić na coś, na kogoś złamanego grosza

a) «nie wierzyć w powodzenie jakiegoś przedsięwzięcia, nie ufać komuś»: (...) kto załapał się na siedzące miejsce, dla palących, przy oknie? Mój Bunio, za którego nikt by nie dał trzech groszy (...). R. M. Groński, Nauka.

b) «nie mieć do kogoś lub czegoś zaufania»: Ale co do tej żmii, nie dałbym trzech groszy czy nie była sztuczna i czy nie był to nowy szpas wesołego pułkownika. W. Gombrowicz, Wspomnienia.

9. Nie mieć, nie posiadać czegoś (ani) za grosz «nie mieć czegoś wcale, w ogóle, ani trochę»: Ze śpiewaniem kolęd było w naszym domu kiepsko. Ani Mama, ani jej ojciec, nie mieli bowiem za grosz słuchu. Z. Morawski, Gdzie.

10. Wtrącać, wsadzać, wtykać, dorzucać itp. swoje trzy grosze «odzywać się nie będąc pytanym, wypowiadać niepotrzebnie swoje zdanie; wtrącać się»: Kręcił skwapliwie głową, jakby chciał dorzucić swoje trzy grosze, coraz wyraźniej zniecierpliwiony. J. Krzysztoń, Obłęd.

11. Wydać, stracić, oddać itp. ostatni grosz «wydać, stracić, oddać itp. wszystkie pieniądze, jakie się miało»: Psychologowie udowadniają, iż drobiazgi, na które tak chętnie przeznaczamy nawet ostatni grosz, przywracają chęć do życia, wywołują dobry nastrój i zmieniają szary dzień w nasze prywatne, małe święto. Cosm 12/2000.

Ciężki grosz zob. pieniądz 1.

Coś (jest) niewarte (nie jest warte) trzech groszy, złamanego grosza zob. niewart 1.

Krwawy grosz zob. krwawy 1.

Ktoś (jest) niewart (nie jest wart) trzech groszy, złamanego grosza zob. niewart 2.

Liczyć się, rachować się z (każdym) groszem zob. liczyć się 1.

Nie śmierdzieć groszem zob. śmierdzieć 1.

Wdowi grosz zob. wdowi.

Za grosz prawdy nie ma w czymś zob. prawda 3.

Żywy grosz zob. żywy 5.